Ngày tết nguyên đán ở Làng Vân Tra

Cứ mỗi dịp Tết đến, nhà nhà ở các vùng quê Việt lại rôm rả chuyện đụng lợn. Một con lợn cỡ hai, ba chục cân, được 4 đến 8 nhà chung nhau mổ. Cách chia phần thịt được gọi theo góc, tức ¼ con lợn. Mỗi nhà một góc, hay nửa góc. Tùy vào số cân nhiều hay ít mà mỗi nhà quy ra thóc hay trả phần tiền tương ứng cho gia chủ.

Lợn đánh đụng thường là những chú lợn còi từ đàn lợn con của nhà nào đó, bị thương lái chê, không mua hoặc giả rẻ. Giá bèo thế thì để Tết đánh đụng cho vui! Lợn đụng vì thế thường non, nạc và chắc thịt. Nếu năm nào "không may" chẳng có lợn còi, người ta vẫn dành lại một con lợn ưng ý nhất để Tết đến lại gọi anh em, hàng xóm láng giềng sang đụng, cốt cho vui, đầm ấm, chứ tuyệt nhiên không nặng đắt, rẻ, lỗ, lãi.

Lợn được xẻ thịt trước Tết độ hai ngày, để kịp lấy thịt gói bánh chưng, làm giò chả và nấu đông. Lúc đó, không khí Tết mới thật là rộn ràng. Cả chục người nói cười rôm rả. Cánh đàn ông người đun nước, người cạo lông, người làm lòng. Phụ nữ thì chuẩn bị muối mắm, rổ rá, lá chuối đựng phần. Đám trẻ con bắng nhắng chạy quanh, tranh nhau xí phần đuôi với bong bóng lợn.

Thế là đã có thịt gói bánh chưng. Tối lại được ngồi quanh lò than, canh nồi luộc bánh, hít hà cái mùi lá dong tỏa ra ngai ngái, mùi gạo nếp thơm, mùi thịt béo ngậy. Trong khi trông bánh, tranh thủ đút vào lòng bếp mấy củ khoai lang, khoai tây hay bắp ngô.

Giữa cái rét ngọt của tháng củ mật, ngồi bên bếp than hồng, cời từ trong lò củ khoai vừa chín, lơm lựng, nóng hổi, cứ phải chuyển từ tay này sang tay kia cho bớt nóng, vừa thổi, vừa bóc, vừa ăn, vừa hít hà mới thấy khoai nướng sao mà ngon đến thế.

Sự quây quần, sum tụ đông vui khi đụng lợn vì thế như khúc nhạc dạo đầu cho Tết, không khí tưng bừng và háo hức. Cũng ở đây, nét đặc trưng văn hóa của người Việt được thể hiện rất rõ: văn hóa làng xã. Nói như giáo sư, Viện sĩ Trần Ngọc Thêm, nhà văn hóa học hàng đầu Việt Nam, thì “đặc trưng văn hóa điển hình nhất của Tết Cả [Tết Nguyên đán – PV] là nếp sống cộng đồng. Tết đến, người ta lại tìm hàng xóm, bạn bè, họ hàng… để chung nhau giết lợn.”

Đời sống của xứ đồng bằng chiêm trũng, gắn với mùa màng lúa nước, cần nhiều nhân lực và bội thu hay thất bát đều phụ thuộc rất nhiều vào thiên nhiên đã kéo người ta xích lại gần nhau, đoàn kết với nhau: “Bán anh em xa mua láng giềng gần”; “hàng xóm tối lửa tắt đèn có nhau”; “cả bè hơn cây nứa”; “tướng chuộng nhiều quân, dân chuộng nhiều người”…

Bây giờ, đời sống không còn khó khăn như trước nữa, nhưng đụng lợn cũng mang một nét mới hơn, đó có thể là những con lợn được nuôi bằng đồ ăn "sạch" nên thịt chúng ngon hơn, đó là để cho lũ trẻ biết được rằng truyền thống ông cha chúng ta như thế đó..... và còn nhiều ý nghĩa nữa.

Tại Làng Vân Tra hiện nay cũng thường đụng lợn trong một số dịp như Tết Nguyên đán, ngày hội đoàn kết toàn dân của làng văn hóa...trong những ngày như vậy, hầu hết dân làng đều có mắt tại nhà văn hóa, cùng nhau làm việc, quây quần ăn với nhau mâm cơm chan chứa tình quê. Thiết nghĩ đó cũng là một nét văn hóa của các làng quê trong thời điểm này.

Ảnh minh họa: Một thành viên quan trọng của Làng phấn khởi nhận phần thịt được chia của gia đình.